afb.
Structuren, bestratingen en objecten
locatie: Markt
datering: 2002
BAM-rapport 201
De Markt van 's-Hertogenbosch
opdracht: structuren, bestratingen en objecten
datering: 2002
|
In het voorjaar van 2002 gaf de gemeente 's-Hertogenbosch aan het onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie (BAAC bv.), opdracht tot het onderzoeken van de ruimtelijke inrichting en bestrating van de Markt (inclusief Pensmarkt). Aanleiding is het project 'Herinrichting Markt'. Dit rapport bevat een historische schets van het ontstaan en de ontwikkeling van de Markt vanaf de oudste perioden tot nu toe en een inventarisatie van het ruimtelijk beeld en de inrichting door de eeuwen heen. De nadruk valt op de negentiende en twintigste eeuw. In tegenstelling tot hetgeen in de offerte was gesteld, kon het onderzoek niet beperkt blijven tot het verzamelen van gegevens uit bestaande literatuur aangezien dit te weinig opleverde. Vandaar dat gebruik is gemaakt van het semi-statisch archief van de gemeente 's-Hertogenbosch, berustend in het stadsarchief. De in het rapport opgenomen afbeeldingen zijn eveneens afkomstig uit het stadsarchief, tenzij anders vermeld. Het rapport valt uiteen in 4 hoofdstukken, gevolgd door drie bijlagen. In het eerste hoofdstuk komt het ontstaan en ontwikkeling van de markt aan de orde. Het tweede gaat in op de overgang tussen openbaar en privé-gebruik van de ruimte. In het derde komt de bestrating aan de orde. Het laatste en vierde hoofdstuk gaat in op de - op het marktveld - aanwezige objecten. De bijlagen omvatten een lijst van nog aanwezige relicten op de Markt en Pensmarkt, de redengevende omschrijving met als doel de Markt en Pensmarkt aan te wijzen als archeologisch monument. En als laatste een vijftal reconstructietekeningen betreffende de straatprofielen. Wat deze tekeningen betreft, en dan met name de negentiende-eeuwse reconstructies, dient opgemerkt te worden dat deze mede aan de hand van foto's vervaardigd zijn. Zij dienen derhalve met de nodige terughoudendheid gebruikt te worden. Graag willen wij de medewerkers van de gemeente s-Hertogenbosch, de heer J. van Esch (afdeling Openbare Ruimte en Verkeer), en de heer E. Nijhof (afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten) bedanken voor de gegeven adviezen. | 5 |
InleidingVoordat de stad 's-Hertogenbosch eind twaalfde eeuw gesticht zou worden, was er in de omgeving van de huidige markt al sprake van bewoning. Uit opgravingsgegevens is gebleken dat er sprake moet zijn geweest van een nederzetting in de IJzertijd en de Romeinse tijd.Na de stichting van de stad, rond 1185, was er nog geen sprake van een marktveld zoals we dat tegenwoordig kennen. In 1977 vond archeologisch onderzoek plaats op een gedeelte van het marktveld. Hieruit kwam naar voren dat ter plekke in eerste instantie waarschijnlijk kleine houten woningen gestaan hebben. Ten gevolge van verschillende oorzaken kregen de inwoners van de stad in de loop van de dertiende eeuw te maken met wateroverlast. Met name aan de zuidzijde van het latere marktveld werd het terrein steeds drassiger. Het gevolg hiervan was dat de bebouwing in het midden en zuiden van het marktveld verdween en het gebied aan de natuur werd overgelaten. De hoger gelegen bebouwing in het noorden handhaafde zich. Om de wateroverlast tegen te gaan werd na verloop van tijd het terrein opgehoogd en de afwatering ter hand genomen. Dit bleek onder meer uit het feit dat tijdens het archeologisch onderzoek uit 1977 een afwateringssloot werd aangetroffen. Gaandeweg is het terrein in de dertiende eeuw in gebruik genomen als markt. Dit was een logisch gevolg van haar natuurlijke ligging als samenkomst van de drie hoofdroutes, de Vughterstraat, de Hooge Steenweg en de Hinthamerstraat, die ervoor zorgden dat er een driehoekig plein ontstond. De eerste vermeldingen van de Markt dateren uit 1279 en 1293. Aangezien men overlast bleef ondervinden van het water werd in de tweede helft van de veertiende eeuw het marktveld andermaal verhoogd. Hierbij werd tevens het niveauverschil tussen de noord- en zuidzijde van het terrein teruggebracht. Aan de noordzijde kwam het gebied nu op 6.60 +N.A.P. te liggen en aan de zuidzijde op 6.00 meter +N.A.P. In deze periode kreeg de Markt mede door de verstening van de huizen zijn huidige vorm. Het rooitijnenverloop kwam vast' te liggen.' De Markt zelf werd bestraat met keien. Dit valt onder meer af te leiden uit het feit dat in de stadsrekening van 1399 vermeld staat dat straatvegers voor onder meer de Markt zijn aangesteld. Tijdens het hierboven genoemde archeologisch onderzoek zijn afvoergootjes aangetroffen bedoeld om het regenwater dat op de bestrate markt terechtkwam in goede banen te leiden. Aan de zuidzijde van de Markt werd een afvoergoot van veldkeien op circa 7 meter van huidige gevelwand gevonden, aan de noordzijde een afvoergoot van baksteen en blauwe veldkeien op circa 6 meter van huidige gevelwand. In de vijftiende eeuw is het marktveld minstens nog één maal opgehoogd. De Markt werd hierbij opnieuw bestraat met keitjes; waarschijnlijk zijn de oude keitjes toen hergebruikt. Later hebben er mogelijk af en toe geringe ophogingen plaatsgehad. | 7 |
Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie (BAAC)Artikelen
| 1980 |
H.L. JanssenArcheologisch onderzoek in 's-Hertogenbosch 1977-1979 : Doelstellingen en resultaten
Brabants Heem 4 (1980) 146-158
|
|
| 1983 |
Hans L. JansenMarktVan Bos tot Stad ('s-Hertogenbosch 1983) 53-63 |
Boeken
| 2002 |
drs. E.R.A. Smits en drs. J.M.J. WillemsDe Markt van 's-Hertogenbosch : Structuren, bestratingen en objectenBAAC-rapport 02.001 | juni 2002 | ISBN 90-7700-032-1 |
Bossche Encyclopedie |